Hal hakem heyetleri, 1 Ocak 2012 tarihinde yürürlüğe giren 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile kurulmaktadır. Hal hakem heyetlerinin kurulmasına ilişkin usul ve esaslar 5957 sayılı Kanuna istinaden çıkarılan ve 11/7/2012 tarihli ve 28350 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hal Hakem Heyeti ve Toptancı Hal Konseyi Hakkında Yönetmelikle düzenlenmiştir.
Hal hakem heyetleri, üreticiler ile meslek mensupları arasında veya meslek mensuplarının kendi aralarında Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıklara çözüm bulmakla görevli ve yetkilidir. Yalnızca, Kanunun 14 üncü maddesinde öngörülen idari para cezaları hakem heyetlerinin görev ve yetkilerinin dışındadır.
Hal Hakem Heyetlerinin Kuruluş Yerleri ve Yetki Alanı
Hal hakem heyetleri esas olarak il merkezlerinde kurulur. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın kararı ile ilçelerde de hakem heyeti kurulması mümkündür. İlçelerde hal hakem heyeti kurulmasında, toptancı hali ve pazar yeri adedi, üretici ve meslek mensubu sayısı, işlem hacmi, uyuşmazlık sayısı ile bütçe imkânları gibi hususlar dikkate alınır.
Hali hazırda yalnızca il merkezlerinde hal hakem heyetleri kurulmuştur. Bu heyetler Ticaret İl Müdürlüğü nezdinde faaliyet göstermektedirler. İl hakem heyetinin yetki alanı kurulduğu ilin sınırlarıdır.
Hal Hakem Heyetinin Görev Alanına Giren Uyuşmazlıklar
Hal hakem heyetinin görev alanındaki uyuşmazlıklar üç ana başlık altında yer alır.
- Değeri elli bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklar: Bu uyuşmazlıklara ilişkin hal hakem heyetinin vereceği kararlar ilam hükmündedir. Uyuşmazlığın taraflarını doğrudan bağlar. Ancak tarafların bu kararlara karşı asliye ticaret mahkemesine itiraz yoluyla başvurma hakları mevcuttur.
- Değeri elli bin Türk Lirası ve üstündeki uyuşmazlıklar: Bu uyuşmazlıklara ilişkin hal hakem heyetinin vereceği kararların taraflar üzerinde bir bağlayıcılığı yoktur. Ancak bu kararların ilgili mahkemelerde delil olarak ileri sürülebilmesi mümkündür
- Toptancı hali yönetimi veya personelinin uygulamalarından veyahut toptancı hallerinin ve pazar yerlerinin yönetim ve işleyişinden kaynaklanan diğer uyuşmazlıklar: Yine bu uyuşmazlıklarda, hal hakem heyetinin vereceği kararlar bağlayıcı olmamakla beraber ilgili mahkemeler önünde delil olarak ileri sürülebilmesi olanağı mevcuttur.
Hal Hakem Heyeti Üyeleri
Hal hakem heyeti illerde ticaret il müdürü veya en az şube müdürü seviyesinde görevlendirilecek bir ticaret il müdürlüğü personeli, ilçelerde ise kaymakam veya kaymakamın görevlendireceği bir kamu görevlisi başkanlığında kurulur.
Hakem heyetinin diğer üyeliklerini; tarım il müdürlüğü ve belediyenin görevlendirdiği birer personel, baronun görevlendirdiği bir avukat, ziraat odasının görevlendirdiği bir üretici, ilgili mühendis odasının (ziraat veya gıda) görevlendirdiği bir mühendis, ticaret ve sanayi odası ile esnaf ve sanatkarlar odaları birliği tarafından görevlendirilecek birer meslek mensubu ve en fazla üyeye sahip tüketici örgütü ile komisyoncu ve/veya tüccarların oluşturduğu dernekçe seçilecek birer temsilci oluşturur.
Bununla birlikte, ticaret ve sanayi odasının ayrı olarak kurulduğu yerlerde, ticaret ve sanayi odasından birer üyenin görevlendirilmesi; esnaf ve sanatkârlar odaları birliği tarafından yapılacak görevlendirmeleri ihtisas odaları, ihtisas odası bulunmayan yerlerde ise karma odaların üyeleri arasından yapılacağı; tüketici örgütü bulunmayan yerlerde tüketicilerin, tüketim kooperatifleri tarafından temsil edileceği, aynı yerde birden fazla tüketim kooperatifi bulunması durumunda, en fazla ortağa sahip kooperatif tarafından görevlendirme yapılacağı gibi hususlar üyelerin görevlendirilmesinde dikkate alınır.
Hal Hakem Heyeti Raportörü
Heyetlerin çalışma ve kararlarına yönelik görevleri yürütmek üzere bir raportör görev yapar. İşlem yoğunluğu fazla olan hakem heyetlerinde Bakanlığın izni ile birden fazla raportörün görevlendirilmesi mümkündür. İl hakem heyetinde görev yapacak raportör, müdürlük personeli arasından il müdürünce, ilçe hakem heyetinde görev yapacak raportör ise ilçedeki kamu görevlileri arasından kaymakamca görevlendirilir.
Uyuşmazlıklarda Başvuru nereye yapılacaktır?
Başvurular, mal alım satım işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda malı alan ya da satanın faaliyet gösterdiği, diğer uyuşmazlıklarda ise müracaat sahibinin faaliyet gösterdiği veya ikamet ettiği yerdeki hakem heyetine yapılır.
Örneğin; Antalya’da bir domates üreticisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi Bayrampaşa Toptancı Halinde faaliyet gösteren bir komisyoncuya satmak üzere 2000 kg domates gönderdiği ancak, komisyoncu bu üreticiden teslim aldığı domatesi 5.000 Türk Lirası bedelle bir markete satıp üreticinin alacağını on beş iş günü içinde ödemediği takdirde üretici söz konusu alacağının tahsili için üretim yaptığı yerdeki Antalya Hal Hakem Heyetine müracaat edebileceği gibi komisyoncunun faaliyet gösterdiği yerdeki İstanbul Hal Hakem Heyetine müracaat edebilecektir.
Tarafları ve konusu aynı olan uyuşmazlıklarla ilgili olarak farklı hakem heyetlerine ya da aynı hakem heyetine birden fazla başvuru yapılması mümkün değildir.
Hal Hakem Heyetlerine Başvuru Nasıl Yapılır?
Hal hakem heyetine başvuru, uyuşmazlık konusunu belirten bir dilekçe ile yapılır. Uyuşmazlığa ilişkin delil teşkil eden belgeler de bu dilekçeye eklenmek suretiyle hal hakem heyetine teslim edilir.
Hal Hakem Heyetlerinin Toplantı Yeri ve Zamanı
Hal Hakem Heyeti toplantıları her ayın birinci ve on altıncı gününde, illerde il müdürlüğü, ilçelerde ise kaymakamlık binasında veya hakem heyetine tahsis edilen uygun bir yerde yapılır.
Heyetler uyuşmazlık başvurularını müracaat tarih ve sırasına göre en geç dört ay içinde görüşüp karara bağlar.
Hal Hakem Heyetlerinde Uyuşmazlıkların Görüşülmesi
Hal Hakem Heyetlerinde görüşülecek uyuşmazlıklar, raportör tarafından yapılacak hazırlıklar dikkate alınmak suretiyle hakem heyeti başkanı tarafından belirlenir.
İvedi olarak sonuçlandırılması gereken başvuruların bulunması halinde, hakem heyeti başkanının veya en az dört üyenin talebi üzerine bunların öncelikli olarak gündeme alınabilir.
Toplantı gündemi, toplantı başlamadan önce üyelere dağıtılır.
Üyelerin Toplantılara Katılımı
Hakem heyeti başkan ve üyelerinin bütün toplantılarda bulunmaları esastır. Toplantıya katılamayacak üyeler, hukuken geçerli mazeretlerini toplantıdan önce hakem heyeti başkanına yazılı olarak bildirir.
Hakem heyeti üyeleri, kendileri, eşleri, ikinci derece dâhil kan veya kayın hısımları ve evlatlıkları ile bunların ortak veya üyesi oldukları tüzel kişiliklerini ilgilendiren işlere ilişkin gündem maddesi görüşülürken toplantılara katılamaz ve oy kullanamaz.
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı
Hal hakem heyetleri en az altı üye ile toplanır ve katılanların yarısından bir fazlasının oyu ile karar alır. Oyların eşitliği durumunda heyet başkanının bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Toplantılarda çekimser oy kullanılamaz.
Uyuşmazlıkların İnceleme Şekli
Uyuşmazlığa ilişkin inceleme, raportör tarafından hazırlanan rapor ve ilgili belgelerin yer aldığı dosya üzerinden yapılır. Gerekli görülen durumlarda uyuşmazlıklar birleştirilerek incelenebilir.
Hal hakem heyeti, tarafları dinleyebilir veya uyuşmazlığa ilişkin konularla sınırlı olmak kaydıyla heyet başkanı aracılığıyla ilgili kişi veya kuruluşlardan yazıyla bilgi ve belge isteyebilir. Bu istekler gecikmeksizin, on beş iş gününü geçmeyecek şekilde yerine getirilir.
Hal Hakem Heyetince Alınan Kararlar
Hal hakem heyetinin elli bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklara ilişkin vereceği kararlar ilam hükmündedir.
Bunun yanında, toptancı hali yönetimi veya personelinin uygulamalarından veyahut toptancı hallerinin ve pazar yerlerinin yönetim ve işleyişinden kaynaklanan uyuşmazlıklar ile değeri elli bin Türk Lirası ve üstündeki uyuşmazlıklar hakkında vereceği kararlar, ilgili mahkemelerde delil olarak ileri sürülebilir.
Hal Hakem Heyetlerinde Görüşülecek Uyuşmazlıklara İlişkin Parasal Sınırlar Nasıl Belirlenir?
Hal hakem heyetlerinde görüşülecek uyuşmazlıklara ilişkin parasal sınırlar, Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında arttırılır ve her yıl Aralık ayı içinde Bakanlıkça Resmî Gazete’de ilan edilir.
2013 yılı için belirlenen ve ilan edilen uyuşmazlık parasal üst sınırı 53.900 Türk Lirası’dır.
Hal Hakem Heyeti Kararları Taraflara Nasıl Bildirilir?
Kararlar, alındığı tarihten itibaren yedi gün içinde taraflara yazılı olarak bildirilir. Bu bildirimde, kararın tarihi, gerekçesi ve sonucu belirtilir. İlam hükmünde olan kararlara ilişkin bildirimde, itirazın süresi ve itiraz mercii de belirtilir.
Toptancı halinde faaliyet gösterenlerin teminatlarından kesilmesine ilişkin kararlar, hükmün yerine getirilmesi için ayrıca ilgili toptancı hali yönetimine de bildirilir.
Hal Hakem Heyeti Kararlarına İtiraz Nereye ve Nasıl Yapılır?
Taraflar, değeri elli bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklara ilişkin hakem heyeti kararlarına karşı, kararın kendilerine ulaştığı tarihten itibaren on beş gün içinde hakem heyetinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine itiraz etme hakkına sahiptir.
Ancak itiraz, hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz. Tarafların talep etmesi şartıyla hâkim, hakem heyeti kararının icrasını tedbir yoluyla durdurma kararı verebilir. Hakem heyeti kararlarına yapılan itiraz üzerine asliye ticaret mahkemesinin vereceği karar kesindir. |
